فلسفه آیین تکمچی :
"بخشش " خصیصه ایست که هم عطا کننده و هم دریافت کننده به شادی درونی می رسند و این بخشش ماهیت حقیقی این مراسم سنتی است که مزین به آهنگ و آواز بسیار شادی است.اعتقاد مردمان آذربایجان مبنی بر اینکه هنگام تحویل سال چنانکه کسی مشکلی داشته باشد آن مشکل تا آخر سال با فرد باقی می ماند لذا بر پایه این اعتقاد سعی می کنند تا چهارشنبه آخر سال مشکلات را رفع کنند و تکمچی؛ فردی که از بین معتمدان محل برای این امر خیر منتخب می شود مجری این آیین سنتی است.
🔹تکمچی جشن نیکوکاری که 5هزار سال قدمت دارد
بنا بر علام محققان فولکولور و تاریخ آذربایجان؛ آیین تکمچی با پنج هزار سال قدمت اولین تاتر خیابانی دنیا است که با هدف حل مشکل افراد تا چهارشنبه آخر سال؛ همه ساله در گوشه کنار این منطقه بصورت خودجوش برگزار شده و می شود اما از سال 96 شهرداری اورمیه برگزاری این برنامه را با هدف احیای این آیین حسنه و انتقال آن به نسل جوان ایران زمین استارت زده است که نوعی جشن نیکوکاری است با حفظ کامل حرمت افراد و آموزش راه و رسم درست جوانمردی و احسان به نسل جوان به دور از ریا کاری و سو نیات .
و امسال بخاطر انتشار ویروس منحوس کرونا و پیرو اطلاعیه ستاد کرونا مینی بر عدم تجمع و لزوم کنسل شدن تمامی برنامه ها ی تجمعی؛ این برنامه در سازمان فرهنگی ورزشی با مشارکت امور ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت خدمات شهری بصورت فیلم 4 کوتاه تهیه ودر فضای مجازی به اشتراک گذاشته شد.
🔹تشریح و تفسیر اصطلاحات شعر تکمچی:
🔸 سایاچی گلیر باخین...سالامین وئرین آلین ... گلین گلین بیز بیر اولاخ...سایا یا بیر پای آلاخ
در این بیت : (تکمچی ندا می دهد که ای مردم سایا ( کسی که کمکهای مردمی را جمع می کند) آمده به وی توجه کنید و سلامش را پاسخ بگویید تا با اتحاد هم برایش هدیه جمع کنیم.)
در این شعر می بینیم که تکمچی مردم را به اتحاد فرا میخواند و کمکهای مردمی را در غالب هدیه با کمک مردم جمع می کند.
🔸سایا گلیر هاوادان ...دونی وار یئل قوادان ...تکه نین پایین گئتی...ائوین اولسون آوادان
در این بیت کسی که در نقش نکمچی آمده به مردم اطلاعات می دهد که این نقش و لباس فقیرانه ای که تکمچی به تن کرده عاریتی است و هدف این است که مردم مطلع شوند که تمامی این هدایا برای افراد نیازمند جمع آوری می شود اما در آیین جدید تکمچی با لباس سنتی فاخر ظاهر می شود تا به مردم بگوید که شخص تکمچی فرد نیازمند نیست بلکه معتمد محل است که برای جمع آوری کمک به نیازمندان قدم پیش گذاشته است.
🔸بو تکه آختا تکه...بوینوندا وار نوختا تکه ... توهلری بیز بیز اولوپ ...بلکه گوروپ شاختا تکه
گذشته از معنای ظاهری معنای باطنی این بیت اشاره به مسئولیتی اجتماعی ( نوختا ) دارد که بر گردن تکم است که در انتهای سال پا پیش می گذارد تا گرهی از گره های مردم را باز کند و از این مشکلات به شاختا یعنی اوج سرمای زمستان تشبیه شده است.
🔸بیزیم یئرده یومورتانی بویالار ... یئدی سین ده تحویل اوسته قویالار...سیزین بوتازه بایرامیز موبارک..ایلیز آییز هفته ز گونوز موبارک.
تکمچی در این بیت ندا می دهد که در سرزمین ما سفره عید را با 7 نعمت ( نعمتلرین یئدی سین) تزئین می کنند. مفهوم این بیت این است که سفره همه مردم در هنگام تحویل سال می بایست یکسان باشد. و نیازمندی نباشد که سفره عیدش کسری داشته باشد.سپس عید را تبریک می گوید.
این نعمات عبارتند از: 1 - یئر برکتی (برکت زمین): قوورغا (گندم یا عدس یا سمنو) 2 - آغاج برکتی (برکت درخت): آلما یا اییده (سیب یا سنجد) 3 - گؤی برکتی (برکت آسمان): قورآن یا آینا (قرآن یا آینه) 4 - گؤیرمک برکتی (برکت سرسبزی و رشد): گؤیرمک (سبزی) 5 - آل – وئر برکتی (برکت خرید و فروش): سیککه (سکه) 6 - حیئوان برکتی (برکت حیوان): یومورتا (تخم مرغ) 7 - سو برکتی (برکت آب): سو و بالیق (آب و ماهی).
🔹 دعای تکمچی برای مردم :
پس از خواندن اشعار تکمچی در پایان برای همه دعا می کند و در این دعا از خداوند برای زمینهای دیم باران طلب می کند و به فراخور زمان در این برنامه که امسال در ارومیه توسط شهرداری برگزار شد تکمچی باران را برای پر شدن دریاچه اورمیه طلب کرد.
🔹پایان مراسم تکمچی در اورمیه:
پس از اتمام مراسم، تکمچی با پول وهدایایی که از مردم جمع کرده بود برای نیازمندان پکهای معیشتی تهیه و بصورت کاملا نا شناس در اختیار نیازمندان قرار داد.
🔹 در فیلم کوتاه تهیه شده سعی شد گریزی به مراسم آئینی " چمچه گلین" شود تا یاد آوری باشد برای نسل جوان .
از آنجایی که در قدیم رزق مردم از کشاورزی بود و کشاورزی نیز به باران متکی بود لذا این آیین جهت درخواست باران از درگاه خداوند برگزار می شد.
✍️ ملیحه برقی صدقیانی